Andrzej Wajda… Najwybitniejszy polski reżyser

Polski twórca o niezwykle bogatym i obszernym dorobku filmowym był wielokrotnie nagradzany za swoją twórczość zarówno w kraju, jak i za granicą. W 2000 roku został wyróżniony honorową statuetką Oscara za całokształt pracy twórczej. Jego filmy zainicjowały jeden z najważniejszych trendów polskiego kina, tzw. polską szkołę filmową. Później mistrz Wajda współtworzył kino moralnego niepokoju, pokazując patologie i szarzyzny PRL-u w ‘Człowieku z marmuru’ i ‘Człowieku z żelaza’. W swoim kinie reżyser rozprawiał się z polskimi mitami ekranizując najwybitniejsze dzieła literackie jak ‘Pan Tadeusz’ czy ‘Panny z Wilka’ i wielkie momenty historyczne, Powstanie Warszawskie w ‘Kanale’ czy obraz II wojny światowej w ‘Korczaku’.

Dzisiaj przypominamy najwybitniejsze filmowe dzieła mistrza:

1. ‘Ziemia obiecana’ (1974)

Genialna ekranizacja powieści Władysława Reymonta w reżyserii Andrzeja Wajdy weszła na polskie ekrany w połowie lat 70., a w 2000 roku film doczekał się wersji cyfrowej i ponownie został wprowadzony na ekrany kin, bezlitośnie wpisując się we współczesną rzeczywistość kapitalizmu. Akcja filmu osadzona jest w połowie XIX wieku w Łodzi, prężnie rozwijającym się wówczas, ośrodku przemysłu włókienniczego. Jest to okres rodzenia się kapitalizmu, a wraz z nim – wyzysku robotników i chciwej, bezwzględnej pogoni za pieniądzem. Trzej przyjaciele: Polak Karol Borowiecki, Niemiec Maks Baum oraz Żyd Welt Moryc postanawiają założyć wspólnie fabrykę tekstyliów. Epicki obraz w reżyserii Wajdy przedstawia burzliwe konflikty kapitalistycznej Polski końca XIX w. Młodzi przemysłowcy za cenę rezygnacji z młodzieńczych ideałów i przejęcia reguł walki o pieniądz zdobywają fortunę. Sukcesy zawodowe przypłacają życiem osobistym. Wajda w ‘Ziemi obiecanej’ uchwicił doskonale uniwersalne ludzkie problemy, a zagwozdki i rozterki bohaterów pomimo upływu lat nadal pozostaja tak samo aktualne. W role głównych bohaterów wcielili się najwybitniejsi polscy aktorzy. Daniel Olbrychski, Andrzej Seweryn i Wojciech Pszoniak stworzyli niezapomniane kreacje aktorskie, a  oprawa artystyczna filmu – od wystawnych scenografii, przez cudowną muzykę, aż po mistrzowsko zrealizowane zdjęcia – sprawia, że obcujemy z prawdziwym arcydziełem polskiego kina.

2. ‘Człowiek z marmuru’ (1976)

To chyba najbardziej znany film reżysera. Wajda z niezwykłą zręcznością i subtelnością obrazuje poetykę i mechanizmy socrealizmu. Film od samego początku budził wiele kontrowersji, w pierwszej wersji scenariusz nie został dopuszczony do realizacji przez ówczesne władze. Później trafił na ekrany kin, ale pominięty przez jury Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, zdobył nagrodę dziennikarzy, którzy wręczyli reżyserowi wyróżnienie na schodach. ‘Człowiek z marmuru’ to obraz burzliwej i trudnej rzeczywistości PRL-u z perspektywy młodych ludzi, a mistrzowska gra aktorska i mocne postacie stworzone przez Krystynę Jandę i Jerzego Radziwiłowicza przeszły do historii polskiej kinematografii.

3. ‘Popiół i diament’ (1958)

Film opowiada historię Maćka, młodego AK-owca, którego ogarniają wątpliwości co do sensu prowadzenia dalszej walki zbrojnej. Zabicie sekretarza PPR jest ostatnim zadaniem agenta. Wajda, tworząc film o działalności AK i II wojnie światowej w tle, sprzeciwił się ówczesnemu zakazowi podejmowania w sztuce tej tematyki. Reżyser dla zmylenia cenzury posłużył się powieścią Jerzego Andrzejewskiego, na kanwie której oparto scenariusz. Jednak adaptacja zdecydowanie przerosła pierwowzór. Wajda wraz ze Zbigniewem Cybulskim, który wcielił się w rolę głównego bohatera, stworzyli filmową postać legendę. Bohater filmu zamiast ubrać odpowiedni dla epoki strój, wystąpił w przeciwsłonecznych okularach i skórzanej kurtce, mówił językiem młodego pokolenia końca lat 50. i był postacią, wówczas, na wskroś współczesną. Cybulski dodał do tego specyficzne ruchy i nieco ekspresywne gesty, które później wielu próbowało naśladować i grać podobną konwencją. ‘Popiół i diament’ to absolutne arcydzieło w dorobku reżysera.

4. ‘Niewinni czarodzieje’ (1960)

{images}

To jeden ciekawszych filmów w dorobku reżysera. Wajda z niezwykłą lekkością i zamierzoną sztucznością portretuje młode pokolenie jazzowej Warszawy lat 60.   Bazyli spotyka w nocnym lokalu śliczną Pelagię. Między młodymi ludźmi rozpoczyna się romantyczna gra pozorów. Obraz do dziś uderza seksualną dwuznacznością – dawno po rewolucji obyczajowej cynizm i bezpośredniość relacji głównych postaci nadal nieco zaskakuje. Wyrafinowana miłosna gra słów i gestów w wykonaniu Pelagii, w którą genialnie wciela się Krystyna Stypułkowska, i Bazylego, którego kreuje Tadeusz Łomnicki tworzy fascynujący obraz epoki z wdziękiem oddając nastroje i charakter lat 60.

5.  ‘Tatarak’ (2009)

Film opowiada historię doświadczonej życiem i schorowanej doktorowej Marty, borykającej się z rutyną i wspomnieniami. Bohaterka prowadzi monotonne i nieco nudne życie u boku męża w małym miasteczku. Przypadek sprawi, że kobieta przypomni sobie, czym jest miłość i namiętna fizyczna fascynacja. Spotkanie z młodym mężczyzną i jego tragiczna śmierć w trakcie wspólnej kąpieli, wywołują w niej uczucia i reakcje, jakich sama się nie spodziewała. W główną rolę wcieliła się Krystyna Janda tworząc poruszające psychologiczne studium kobiecości. Wajda swój film oparł na opowiadaniu Jarosława Iwaszkiewicza. ‘Tatarak’ wydaje się być subtelną i wzruszającą historią o niemożliwej miłości, jednak reżyser idzie o krok dalej, tworząc uniwersalną i wielowymiarową opowieść o miłości, która przychodzi za późno, i o śmierci, która zawsze przychodzi za wcześnie.

Opracowanie: Maja Nowakowska